Orthodoxie
250.000 orthodox-christelijke gelovigen in Nederland
In Nederland wonen zo’n 250.000 orthodox-christelijke gelovigen van verschillende orthodoxe tradities, verspreid over ruim 40 kerken en parochies. In het Noorden zijn er behalve het Hemelumer klooster een Servisch-orthodoxe parochie in Emmer-Compascuum en Russisch-orthodoxe parochies in Groningen en Kollumerpomp. De tradities hebben elk een eigen hiërarchie met de bijbehorende jurisdictie. Ze verschillen onderling in regionale gebruiken en in de taal waarin de diensten plaatsvinden. Zo zijn er de Bulgaarse, de Roemeense en de Servische variant maar ook de Koptische kerk in Egypte en de Syrisch-orthodoxe kerk. Indien het theologische fundament gelijk is dan kunnen gelovigen van de ene richting ook terecht bij een andere, zelfs als de taal een beletsel vormt.In Groningen worden de diensten gehouden in het Nederlands en kerk-Slavisch; de apostellezingen in het Nederlands en roulerend in een van de talen van de parochianen, bijvoorbeeld Russisch, Grieks, Roemeens, Servisch, Georgisch, Arabisch, Amhaars.
De Orthodoxe kerk
Voortzetting van de Heilige Traditie van de ongedeelde Christelijke Kerk
Oorsprong
De geboorte van de Christelijke Kerk vindt plaats tijdens het Pinksterfeest in Jeruzalem met de nederdaling van de Heilige Geest op de eerste leerlingen van Jezus Christus (Handelingen der Apostelen, 2). Deze apostelen roepen iedereen op zich tot Christus te bekeren en zich te laten dopen in de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest. De volgelingen vormen gemeenten waar men de leer en levenswijze van de eerste apostelen trouw blijft. Men leidt een leven waarin het gemeenschappelijk breken van het brood en het gebed centraal staan, zoals Christus had opgedragen. De levenswijze en de verkondiging van Christenen leiden tot een snelle verspreiding van het geloof: er ontstaan christelijke gemeenschappen in alle grote steden van het Romeinse rijk. De Christenen staan bloot aan vervolging, maar daaraan komt in 313 een eind. Keizer Constantijn vaardigt in Milaan een edict uit dat de vrijheid voor het Christelijk geloof inhoudt. In de eerste eeuwen ontstaan er meningsverschillen over interpretaties van de leer. De Kerk houdt daarom Oecumenische Concilies (vergaderingen van de ongedeelde Christelijke Kerk) waarbij het geloof wordt uitgelegd en verdedigd onder leiding van bisschoppen van de vijf oude patriarchaten, Rome, Constantinopel, Alexandrië, Antiochië en Jeruzalem. In 1054 verbreekt de paus van Rome het verband van orthodoxe patriarchaten en gaat zijn eigen weg. Sinds die tijd heet de Kerk in het westen de Rooms-Katholieke Kerk.
Verspreiding
De Orthodoxe Kerk breidt zich in noordelijke richting uit. Het verspreidingsgebied strekt zich tegenwoordig uit van Rusland tot Ethiopië en van Tsjechië tot Japan. Er is daarnaast een grote Orthodoxe diaspora in West-Europa, Noord- en Zuid-Amerika en Australië. Het aantal Orthodoxen wordt geschat op 300 miljoen. De eerste Orthodoxe Kerk in Nederland stond van 1763 tot 1865 in Amsterdam. Toen de Russische tsarendochter Anna Pavlovna in 1816 met de latere koning Willem II trouwde, werd voor haar in Den Haag een kapel ingericht. Uit deze kerk is de oudste Orthodoxe parochie in Nederland voortgekomen. In de 20e eeuw is de Orthodoxie in Nederland gegroeid: er zijn meer dan veertig parochies en kloosters.
Kerk
Het Griekse woord 'orthodox' betekent, in de eerste plaats en voor alles, “op de juiste wijze eer brengend”. Orthodoxen worden in de ware leer bewaard voor zover ze deel hebben aan de ware Godsverheerlijking, die door de Heilige Geest in de Kerk, het Mystiek Lichaam van Christus, levend wordt gehouden. Orthodoxen beschouwen hun Kerk als niets minder dan de Kerk van Christus op aarde. De Kerk is katholiek (Grieks: 'kat'holon'), wat in de eerste plaats 'volledig, compleet, heel' betekent, en in de tweede plaats 'allesomvattend'.
Het kerkelijk leven en de leer staan in de apostolische traditie door de apostolische successie.Dit is de ononderbroken ambtsopvolging van bisschoppen en priesters vanaf de eerste apostelen. De taak van de Kerk is het brengen van het Evangelie, de Blijde Boodschap, van Christus aan de gehele mensheid, maar het is uiteindelijk Gods genade die het Evangelie kenbaar maakt. Christenen worden opgeroepen om te leven naar het Heilig Evangelie en worden hierbij door de Kerk ondersteund. Het hoofd van de Heilige Orthodoxe Kerk is haar eigen stichter, de Heer Jezus Christus. De hoogste autoriteit in de zichtbare Kerk komt toe aan het Oecumenisch Concilie als stem van het Godsvolk, representatief voor de gehele Kerk. De beslissingen van het Pan-Orthodoxe Concilie drukken grenswaarheden van het orthodoxe geloof uit en zijn daarom bindend voor de hele Kerk. Geen enkele Landskerk kan eigenhandig beslissingen veranderen. De orthodoxe eenheid overstijgt de nationale kerkelijke grenzen. Er zijn geen dogmatische meningsverschillen. Er zijn zeven Concilies geweest.
Orthodox geloof
Orthodoxe Christenen geloven dat de mens is geschapen naar het beeld (= icoon) en de gelijkenis van God (Genesis 1:26). De eenheid met God is verloren gegaan door de zonde, met de dood als gevolg. Door de menswording van Christus en Diens Dood en Opstanding is de mens bevrijd uit de macht van de dood. Het herstel van de gemeenschap, communio, met God en het delen in Gods heerlijkheid zijn hierdoor mogelijk gemaakt. Door Gods genade is het oorspronkelijke doel van de mens weer bereikbaar, namelijk deelname aan de Goddelijke Natuur (2 Petrus 1:4), ook wel theosis, vergoddelijking, genoemd. De Kerk is de plek waar we onze ware natuur hervinden. Door deel te nemen aan de Mysteriën (Sacramenten) komen we dichter bij God. We worden gerechtvaardigd door geloof en onlosmakelijk daaraan verbonden geloofsdaden (Jakobus 2:24). In alle nederigheid dienen we ons met geest, ziel en lichaam op God te richten.
Heilige Traditie
De bron van het geloof van de Kerk is de Heilige Traditie die, geleid door de Heilige Geest, is doorgegeven in de Kerk vanaf de tijd van Christus tot heden. Hierbinnen is de Bijbel zeer belangrijk. De Bijbel staat echter niet boven de Kerk maar ontleent zijn gezag aan de Kerk, omdat het de oude ongedeelde Kerk was die oorspronkelijk heeft besloten welke boeken een onderdeel vormen van de Heilige Schrift. Alleen de Kerk kan de Heilige Schrift met gezag interpreteren. De Bijbel en de Traditie moeten niet gescheiden worden. Andere onderdelen van de Heilige Traditie zijn de Eredienst en het Gebed, de zeven Oecumenische Concilies, de Geloofsbelijdenis, de geschriften van de Kerkvaders en de Iconen (religieuze voorstellingen van onder meer Jezus Christus, de Moeder Gods en Heiligen).
Eredienst
De Goddelijke of Heilige Liturgie is de belangrijkste vorm van Orthodoxe Eredienst, die voornamelijk bestaat uit het aanbidden en loven van de Heilige Drie-Eenheid (God de Vader, God de Zoon en God de Heilige Geest) en het ontvangen van de Heilige Gaven van Brood en Wijn als Lichaam en Bloed van Christus (Heilige Eucharistie en Communie). De orthodoxe koorzang staat in dienst van en komt het best tot uiting in de Orthodoxe Eredienst.
De zeven belangrijkste Mysteriën zijn Eucharistie en Communie, Doop, Myronzalving, Biecht, 
Ziekenzalving, Huwelijkskroning en Wijding van geestelijken en kloosterlingen.
Gelovigen hebben als Gods volk deel aan het koninklijk priesterschap van Christus (1 Petrus 2:9). Het wezenlijke verschil tussen priesters en leken is, dat priesters gewijd zijn om de sacramentele taken te vervullen. Daarnaast zijn alle gelovigen heilig in Christus. De Kerk herdenkt met name die mensen die op een bijzondere manier deze heiligheid uitstralen, in de mate dat zij Christus' voorbeeld gevolgd hebben. Deze Heiligen worden, net als de iconen, niet aanbeden (Grieks: 'latreia') maar vereerd (Grieks: 'proskynesis' of 'hyper-)duleia'). Alleen God wordt aanbeden. Orthodoxen vragen heiligen, naast medegelovigen, om voorbede. Het kerkelijk jaar kent veel feesten. Naast bijvoorbeeld Pasen, Pinksteren en Kerst zijn er ook feesten ter ere van de Moeder Gods en andere heiligen. Daarnaast zijn er perioden waarin gevast wordt als voorbereiding op bepaalde feesten. Er wordt bijna altijd gevast op woensdagen en vrijdagen, de dagen die gewijd zijn aan het Heilig Kruis. Het vasten is een middel tot matiging, inkeer en geestelijke verheffing. De Grote Vasten is de periode van zeven weken, zonder dierlijk voedsel, ter voorbereiding op het Feest der feesten, Pasen.
Enkele Orthodoxe handelingen en symbolen
Aan de Diensten wordt staande deelgenomen. Dit is de meest respectvolle houding tegenover God en Christus, Die in ons midden is (Mattheus 18:20). De Kerk wordt beschouwd als het Huis van God. Het is de gewijde plaats waar men met eerbied binnengaat. Voor het maken van het kruisteken worden de duim, wijs en middelvinger van de rechterhand samengebracht en worden ringvinger en pink naar de handpalm gebogen. Dit als belijdenis van geloof in de Drie-Eenheid en de twee naturen van Christus, Goddelijk en menselijk. Het Kruisteken wordt zonder haast gemaakt in de volgorde hoofd, borst, rechter- en linkerschouder (andersom dan bij de RK kerk). Eventueel volgt een buiging. Wierook staat voor gebed (Psalm 140/141:2). Naast het Evangelieboek, het Altaar en de iconen wordt in de diensten ook de mens, als beeld van God, door de priester bewierookt. Als antwoord hierop wordt het hoofd gebogen. Kaarsen zijn een symbool van het Licht van Christus en een teken van vurig gebed. Ze worden bij een icoon gezet, waarbij wordt gebeden. De icoon wordt gekust (of eerbiedig aangeraakt) uit eerbied en liefde voor de afgebeelde persoon.
Meer informatie:
The Orthodox Church – Timothy Ware (Penguin Books, London 1997, ISBN 0-14-014656-3)Nederlandstalige boeken: informeer bij het klooster.